Πανάρχαια είναι η ιστορία του Νομού Σερρών. Η πρωτεύουσά του οι Σέρρες κτίστηκε, πριν από τρεις χιλιάδες διακόσια χρόνια και συνεχώς αναγεννάται και αναθάλλει ακμαιότερη και ωραιότερη. Ιδρύθηκε στη σημερινή θέση, διότι ο λόφος της Ακροπόλεως ήταν ο πλέον ενδεδειγμένος για την οχύρωσή της. Η πόλη και η περιφέρεια των Σερρών διασώζονται μετά από αναρίθμητες λαίλαπες και καταιγίδες πολέμων, αλλεπάλληλες σφαγές, εξανδραποδισμούς, πυρπολήσεις και καταστροφές.
Για τους κατοίκους του Ν. Σερρών, της πεδιάδας του Στρυμόνα και της Σίρεως της Παιονικής, και μετά Οδομαντικής, έγραψαν πολλοί αρχαίοι και Βυζαντινοί ιστορικοί συγγραφείς και ποιητές, π. χ ο Ηρόδοτος, ο Θουκυδίδης, ο Τίτος Λίβιος, ο Όμηρος, ο Αισχύλος, ο Ευριπίδης, ο Απιανός, ο γεωγράφος Στράβων και πολλοί άλλοι. Οι περισσότεροι Βυζαντινοί συγγραφείς εγκωμιάζουν τις Σέρρες στην εποχή τους ως πόλη μεγάλη, οχυρά, πλούσια, θαυμαστό μέγα άστυ και μητρόπολη.
Πυκνοκατοικημένη ήταν η περιοχή του νομού Σερρών, από αρχαιοτάτων χρόνων. Κατοικήθηκε από τους προϊστορικούς ακόμη χρόνους. «Είη δε Παιονίη επί τω Στρυμόνι ποταμώ πεπολισμένη» γράφει ο Ηρόδοτος.
Μέχρι στιγμής αποκαλυφτήκαν σαράντα εννιά αρχαιολογικοί οικισμοί, εκ των οποίων οι είκοσι πέντε είναι της κλασσικής και ελληνιστικής εποχής και είκοσι τέσσερες της Ρωμαϊκής. Από τους ιστορικούς αναφέρονται στο νομό Σερρών και άλλες τριάντα τέσσερες αρχαίες πόλεις με κορυφαία στην αρχαιότητα την Αμφίπολη, Απ’ αυτές μερικές χάθηκαν εντελώς, ούτε και τη θέση τους γνωρίζουμε. Στις θέσεις μερικών κτίστηκαν νέες πόλεις με νέα ονόματα ενώ οι περισσότερες έμειναν ερείπια, καταχωθήκαν με το πέρασμα των αιώνων και μόνο με αρχαιολογικές ανασκαφές μπορούν να αποκαλυφθούν.
Οι αρχαιότητες του Νομού Σερρών καταστράφηκαν από τις πολλές βαρβαρικές επιδρομές, λεηλασίες και πυρπολήσεις. Όσες έμειναν στην πόλη των Σερρών κατεχώσθηκαν σε πολύ μεγάλο βάθος λόγω του επικλινούς εδάφους της στους πρόποδες της ακροπόλεως και του χειμάρρου των Αγίων Αναργύρων, που η κοίτη του βρίσκεται ψηλότερα. Στις σωστικές αρχαιολογικές ανασκαφές αποκαλύπτονται αλλεπάλληλα στρώματα καταστραμμένων και πυρπολημένων πόλεων, από το διάστημα των 3200 ετών της ιστορίας της. Ο ιστορικός Ευάγγελος Στράτης γράφει ότι «Τα αλλεπάλληλα στρώματα των ερειπίων των Σερρών είναι οι βαθμίδες της χρυσής κλίμακος, δι ης η μεγαλομάτης αύτη πόλις ανέβη εις τον ουρανόν της ελληνικής δόξης και αθανασίας.»
Τυχαία βρέθηκε 1962 στο πάνω μέρος της ακρόπολης, κατά τη διάνοιξη του δρόμου, ένα κόκαλο με γραφή που ανάγεται στους προϊστορικούς χρόνους.
Οι αρχαιολόγοι Γ. Μπακαλάκης και Π. Κυπαρισσιάδης το 1934 και το 1958 βρήκαν στην Ακρόπολη όστρακα μελανόμορφων αγγείων που χρονολογήθηκαν τον 6ο ή 7ο π.Χ. αιώνα. Βρέθηκαν εκεί τοίχοι κτιρίων με μεγάλους τετραγωνισμένους πωρόλιθους που το ασβεστοκονίαμα τους, λόγω των πολλών δεκάδων αιώνων, απολιθώθηκε. Σώζεται στη βάση της νότιας πλευράς του πύργου Ορέστου ένα μέρος τείχους με μεγάλους πωρόλιθους, που είναι πιθανόν υπόλειμμα του τείχους της κλασσικής εποχής. Υπάρχει διαδεδομένη παράδοση ότι η Ακρόπολη με το κάτω μέρος της πόλης των Σερρών, συνδεόταν με υπόγειο στοά. Ο Πέτρος Παπαγεωργίου γράφει το 1894 ότι: «οι τοίχοι της στοάς αυτής είναι κοσμημένοι δια ζωγραφιών». Βρέθηκαν τάφοι του 6ου π. Χ αιώνα και πολλά αρχαία νομίσματα της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής, στην Ακρόπολη και κοντά στο ναό των Αγίων Θεοδώρων.
Τα περισσότερα εκθέματα στο αρχαιολογικό μουσείο των Σερρών, είναι της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής. Είναι συνήθως τιμητικά ψηφίσματα, επιτύμβιες ενεπίγραφες πλάκες, αγάλματα, κτερίσματα τάφων, ειδώλια κ.λ.π. με τα οποία, διαπιστώνεται ο αξιόλογος συνεχής πολιτισμός του νομού Σερρών στις παραπάνω εποχές. Από ενεπίγραφες πλάκες αποδεικνύεται ότι η πόλη και η περιφέρεια Σερρών άκμαζαν στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Είχαν στάδιο και οργάνωναν γυμναστικούς αγώνες. Από φράσεις ενεπίγραφης τιμητικής πλάκας «Βουλευόντων και βουλευσαμένων» και «βουλεύσας και αγορανομήσας» φαίνεται ότι υπήρχε στη ρωμαϊκή εποχή βουλή και αγορανομική υπηρεσία στις Σέρρες.
Πυκνοκατοικημένη ήταν η περιοχή του νομού Σερρών, από αρχαιοτάτων χρόνων. Κατοικήθηκε από τους προϊστορικούς ακόμη χρόνους. «Είη δε Παιονίη επί τω Στρυμόνι ποταμώ πεπολισμένη» γράφει ο Ηρόδοτος.
Μέχρι στιγμής αποκαλυφτήκαν σαράντα εννιά αρχαιολογικοί οικισμοί, εκ των οποίων οι είκοσι πέντε είναι της κλασσικής και ελληνιστικής εποχής και είκοσι τέσσερες της Ρωμαϊκής. Από τους ιστορικούς αναφέρονται στο νομό Σερρών και άλλες τριάντα τέσσερες αρχαίες πόλεις με κορυφαία στην αρχαιότητα την Αμφίπολη, Απ’ αυτές μερικές χάθηκαν εντελώς, ούτε και τη θέση τους γνωρίζουμε. Στις θέσεις μερικών κτίστηκαν νέες πόλεις με νέα ονόματα ενώ οι περισσότερες έμειναν ερείπια, καταχωθήκαν με το πέρασμα των αιώνων και μόνο με αρχαιολογικές ανασκαφές μπορούν να αποκαλυφθούν.
Οι αρχαιότητες του Νομού Σερρών καταστράφηκαν από τις πολλές βαρβαρικές επιδρομές, λεηλασίες και πυρπολήσεις. Όσες έμειναν στην πόλη των Σερρών κατεχώσθηκαν σε πολύ μεγάλο βάθος λόγω του επικλινούς εδάφους της στους πρόποδες της ακροπόλεως και του χειμάρρου των Αγίων Αναργύρων, που η κοίτη του βρίσκεται ψηλότερα. Στις σωστικές αρχαιολογικές ανασκαφές αποκαλύπτονται αλλεπάλληλα στρώματα καταστραμμένων και πυρπολημένων πόλεων, από το διάστημα των 3200 ετών της ιστορίας της. Ο ιστορικός Ευάγγελος Στράτης γράφει ότι «Τα αλλεπάλληλα στρώματα των ερειπίων των Σερρών είναι οι βαθμίδες της χρυσής κλίμακος, δι ης η μεγαλομάτης αύτη πόλις ανέβη εις τον ουρανόν της ελληνικής δόξης και αθανασίας.»
Τυχαία βρέθηκε 1962 στο πάνω μέρος της ακρόπολης, κατά τη διάνοιξη του δρόμου, ένα κόκαλο με γραφή που ανάγεται στους προϊστορικούς χρόνους.
Οι αρχαιολόγοι Γ. Μπακαλάκης και Π. Κυπαρισσιάδης το 1934 και το 1958 βρήκαν στην Ακρόπολη όστρακα μελανόμορφων αγγείων που χρονολογήθηκαν τον 6ο ή 7ο π.Χ. αιώνα. Βρέθηκαν εκεί τοίχοι κτιρίων με μεγάλους τετραγωνισμένους πωρόλιθους που το ασβεστοκονίαμα τους, λόγω των πολλών δεκάδων αιώνων, απολιθώθηκε. Σώζεται στη βάση της νότιας πλευράς του πύργου Ορέστου ένα μέρος τείχους με μεγάλους πωρόλιθους, που είναι πιθανόν υπόλειμμα του τείχους της κλασσικής εποχής. Υπάρχει διαδεδομένη παράδοση ότι η Ακρόπολη με το κάτω μέρος της πόλης των Σερρών, συνδεόταν με υπόγειο στοά. Ο Πέτρος Παπαγεωργίου γράφει το 1894 ότι: «οι τοίχοι της στοάς αυτής είναι κοσμημένοι δια ζωγραφιών». Βρέθηκαν τάφοι του 6ου π. Χ αιώνα και πολλά αρχαία νομίσματα της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής, στην Ακρόπολη και κοντά στο ναό των Αγίων Θεοδώρων.
Τα περισσότερα εκθέματα στο αρχαιολογικό μουσείο των Σερρών, είναι της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής. Είναι συνήθως τιμητικά ψηφίσματα, επιτύμβιες ενεπίγραφες πλάκες, αγάλματα, κτερίσματα τάφων, ειδώλια κ.λ.π. με τα οποία, διαπιστώνεται ο αξιόλογος συνεχής πολιτισμός του νομού Σερρών στις παραπάνω εποχές. Από ενεπίγραφες πλάκες αποδεικνύεται ότι η πόλη και η περιφέρεια Σερρών άκμαζαν στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Είχαν στάδιο και οργάνωναν γυμναστικούς αγώνες. Από φράσεις ενεπίγραφης τιμητικής πλάκας «Βουλευόντων και βουλευσαμένων» και «βουλεύσας και αγορανομήσας» φαίνεται ότι υπήρχε στη ρωμαϊκή εποχή βουλή και αγορανομική υπηρεσία στις Σέρρες.
Οχύρωση των Σερρών.
Η γεωγραφική και στρατηγική θέση του Νομού Σερρών τον κατέστησε από αρχαιοτάτων χρόνων προμαχώνα και προπύργιο του ελληνισμού και κέντρο εξορμήσεων των βυζαντινών αυτοκρατόρων κατά των Σλάβων. Υπήρξε το μήλο της έριδος όλων των γειτονικών λαών επειδή συνδέει την κεντρική Ευρώπη με το Αιγαίο πέλαγος.
Γι’ αυτό η πρωτεύουσά του οι Σέρρες ήταν πάντοτε πολύ καλά οχυρωμένη. Σε πρόσφατη σωστική αρχαιολογική ανασκαφή αποκαλύφθηκε και ένα μέρος τείχους πιθανόν της ρωμαϊκής εποχής. Η οχύρωσή της ενισχύθηκε ιδιαίτερα στους βυζαντινούς χρόνους, αλλά και στα χρόνια της φραγκοκρατίας και της σερβοκρατίας.
Σαν άλλη Κωνσταντινούπολη είχε τρία τείχη. Το πρώτο, μεγάλου πάχους, ήταν γύρω από την τότε πόλη, θεμελιωμένο σε πολλά μέρη, λόγω του υπεδάφους, πάνω σε μπηγμένους στη γη κορμούς δένδρων, επεξεργασμένους στη φωτιά. Το δεύτερο βρίσκεται στις παρυφές του λόφου Μηχανικού και της Ακρόπολης και το τρίτο επάνω στην κορυφή του λόφου με πολλούς πύργους. Επί τουρκοκρατίας ο Ισμαήλ μπέης, το 1794, κατασκεύασε με αγγαρείες ένα ευρύτερο πρόχειρο, με άψιτα πλιθιά, πάχους 0,70 πόντους τείχος που περιλάμβανε και συνοικίες των Τούρκων, αλλά διαλύθηκε τον 19ο αιώνα από τις καιρικές συνθήκες.
Η προσφορά του Νομού Σερρών στην ιστορία είναι μεγάλη. Οι κάτοικοί του ήταν πάντοτε και είναι υπόδειγμα εργατικότητας, προσφοράς, αυτοθυσίας, φιλοπατρίας και ηρωισμού. Ο βασιλιάς των Περσών Δαρείος μετέφερε το 485 π. Χ. τους Σερραίους στην Ασία για να γίνουν παράδειγμα εργατικότητας στους τότε Ασιάτες.
Πρόσφερε πολλά ανά τους αιώνες στην Ελλάδα και στον κόσμο και αυτό δεν είναι υπερβολή.
Από τα σπλάχνα της γης του όρους Παγγαίου του νομού Σερρών ενισχύθηκε οικονομικά ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος Β΄ 359-336 π. Χ. Με τα χίλια τάλαντα χρυσού που έβγαζε ετησίως από τα μεταλλεία του Παγγαίου διοργάνωσε στρατό που κατόρθωσε να ενώσει την Ελλάδα. Στην ίδια οικονομική πηγή στηρίχθηκε και ο Μ. Αλέξανδρος για να ετοιμάσει τη μεγάλη εκπολιτιστική εκστρατεία του στην Ασία.
Στην Κερκινίτιδα λίμνη του νομού Σερρών συγκέντρωσε το στόλο του και τα στρατεύματά του για να ξεκινήσει στην παραπάνω εκστρατεία. Και από την περιοχή των Σερρών κατατάχθηκαν στο στρατό του Παίονες και Αγριάνες που αναδείχτηκαν με αρχηγό τον Αμύντα Αραβαίο πρωτοπόροι, παράδειγμα ανδρείας και ηρωισμού σ’ όλες τις μάχες της Ασίας. Ο Αλέξανδρος σε ομιλία του τους χαρακτήρισε ως τους πιο εύρωστους και μαχιμότερους άνδρες της Ευρώπης.
Στο νομό Σερρών, με έδρα τότε την ακμάζουσα Αμφίπολη, γράφτηκε ο πρόλογος και ο επίλογος της μεγάλης εκστρατείας τού Μ. Αλεξάνδρου, αφού από τα μέρη αυτά ξεκίνησε και στα μέρη αυτά, στην Αμφίπολη, εγκαταστάθηκε μετά το θάνατό του η οικογένειά του.
Στη φονικότατη μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ. κατά των Ρωμαίων για την ελευθερία της Ελλάδας έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι τρεις χιλιάδες περίπου Βισάλτες και Σιντοί της περιφερείας Σερρών. Με ορμητήριο την Οδομαντική Σίρι ο Ανδρίσκος ο Φίλιππος έδωσε στην πεδιάδα των Σερρών αλλεπάλληλες μάχες κατά των Ρωμαίων με 25 χιλιάδες νεκρούς για την απελευθέρωση της Μακεδονίας.
Στή βυζαντινή εποχή η περιφέρεια των Σερρών ήταν από τις πρώτες της αυτοκρατορίας. Ιδιαίτερα ενδιαφέρονταν οι αυτοκράτορες για την οχύρωση και τη διοίκησή της. Διόριζαν ως πολιτικούς και στρατιωτικούς διοικητές αυτής διακεκριμένα πρόσωπα όπως π. χ το Μιχαήλ Παλαιολόγο τον μετέπειτα, (1259-1282) αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος στο νομό Σερρών εξόντωσε τα βουλγαρικά στρατεύματα του Σαμουήλ το 1014 μ. Χ.
Ο Ιεροκλής, τον 6ο μ. Χ αιώνα, χαρακτηρίζει τις Σέρρες την πιο σημαντική πόλη της 7ης επαρχίας του Ιλλυρικού. Ήταν πρωτεύουσα του Θέματος Στρυμόνος που περιλάμβανε όλη την Ανατολική Μακεδονία.
Στα χρόνια των Ανδρονίκων Παλαιολόγων, παππού και εγγονού και Καντακουζινού, οι Σέρρες υπήρξαν στο δυναστικό πόλεμο το κέντρο του ενδιαφέροντος και το μήλο της έριδος όλων των παρατάξεων. Κατ’ επανάληψη την πολιόρκησαν μέχρι που τις κατέλαβαν οι Σέρβοι το 1345.
Αυτοί έκαναν τις Σέρρες πρωτεύουσα του κράτους του πριγκιπάτου των Σερρών με βασιλιά στην αρχή το γιό του Ντιουσάν, Ούρεση, μετά τη κράλαινα Ελένη και τέλος τον Ούγκλεση.
Η τουρκοκρατία επικράτησε στο Νομό Σερρών μετά από την ήττα των Σέρβων στη Θράκη από τους Τούρκους. Οι Σερραίοι τότε αντιστάθηκαν με ηρωισμό στην ακατάσχετη ορμή των Τούρκων, αλλά αναγκάσθηκαν μετά από στενή πολιορκία και έλλειψη τροφών να παραδοθούν στις 19 Σεπτεμβρίου του 1383 υπό όρους.
Οι Σουλτάνοι κατέστησαν το νομό Σερρών ορμητήριο κατά των Σλάβων και την πόλη κέντρο αναπαύσεως και διασκεδάσεως μετά από κάθε νικηφόρο εκστρατεία των.
Ίδρυσαν στις Σέρρες νομισματοκοπείο της αυτοκρατορίας των. Λειτουργούσε διακόσια χρόνια, 1419-1618. Εξέδωσε σε πολλά εκατομμύρια αντίτυπα τέσσερα χρυσά, είκοσι τέσσερα ασημένια και δύο χάλκινα νομίσματα. Αναγράφονταν σ’ αυτά και η φράση «εκόπη εν Σέρραις.»
Επί τουρκοκρατίας ο Ν. Σερρών ήταν μεγάλο διοικητικό, παραγωγικό και οικονομικό κέντρο της ευρύτερης Μακεδονίας και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Στην πλούσια πεδιάδα των Σερρών εγκαταστάθηκαν Τούρκοι αγάδες και πασάδες. Άρπαξαν τα κτήματα των Ελλήνων και δημιούργησαν τα απέραντα τσιφλίκια τους.
Από το χρονικό του Παπασυναδινού, του 1598-1642, πληροφορούμεθα αρπαγές παιδιών, εξανδραποδισμούς, εξισλαμισμούς, λεηλασίες, ξυλοδαρμούς, εξευτελισμούς, εκβιασμούς, καταδυναστεύσεις, δυσβάστακτα μαρτύρια γενοκτονίας. Πολλοί Σερραίοι βασανίστηκαν και μαρτύρησαν για την πίστη του Χριστού. Παρ’ όλα αυτά διατήρησαν με κάθε θυσία την Ορθοδοξία και τον Ελληνισμό. Διοργάνωσαν με υποδειγματικό δημοκρατικό τρόπο τη ζωή τους κάτω από την προστασία της Εκκλησίας και τη φροντίδα των συντεχνιών.
Ανάπτυξαν την παιδεία περισσότερο απ’ όλες τις πόλεις της Μακεδονίας και ανάδειξαν τις Σέρρες Αθήνα του Βορρά. Ίδρυσαν πολλά σχολεία πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στο νομό και συγκρότησαν πρότυπο εξατάξιο Γυμνάσιο και διδασκαλείο στις Σέρρες. Με τους αποφοίτους των δύο διδασκαλείων των Σερρών πλαισίωσαν τα σχολεία του υποδούλου γένους και συνέβαλαν στην αναδιοργάνωση της παιδείας αυτού. Πίστευαν ολόψυχα ότι με τη μόρφωση των νέων προετοίμαζαν την ελευθερία της πατρίδας των και δεν αστόχησαν.
Το εμπόριο των Σερρών τους άνοιξε ευρύτερο ορίζοντα. Οι Τούρκοι αγάδες και τιμαριούχοι υστερούσαν στο εμπόριο και πουλούσαν τη παραγωγή τους στους Έλληνες Σερραίους εμπόρους. Αυτοί ανάπτυξαν το εμπόριο σε μεγάλο βαθμό. Κατά τον Εβλιά Τζελεμπί το 17ο αιώνα λειτουργούσαν στις Σέρρες 2000 μαγαζιά και 9 θολωτά μπεζεστένια. Καθιέρωσαν μεγάλες εμποροπανηγύρεις στις Σέρρες, στην Ηράκλεια, στη Σκοτούσσα και σε άλλες κωμοπόλεις. Φρόντιζαν να εξαγάγουν τις παραγωγές της βιοτεχνίας κλωστοϋφαντουργίας, ανεξίτηλης βαφής υφασμάτων, αγγειοπλαστικής, χαλκουργίας και ιδιαίτερα τα προϊόντα του κάμπου των Σερρών στην κεντρική Ευρώπη. Παρήγαγαν πολλά και καλά προϊόντα, με πρώτο το βαμβάκι Ο J. V. Arasi σε έκθεσή του γράφει στις 24 -4-1777 για το εμπόριο των Σερρών ότι ήταν απέραντο εξ αιτίας της σημαντικότατης και αξιοσημείωτης παραγωγής βάμβακος που έφθανε στα εξ με επτά εκατομμύρια οκάδες ετησίως. Τα δύο τρίτα αυτής της παραγωγής στέλνονταν από τις Σέρρες στη Γερμανία, στη Βενετία στην Πολωνία και στην Ευρωπαϊκή Τουρκία δια ξηράς, με τα περίφημα καραβάνια, και δια θαλάσσης από τους κόλπους του Ορφανού, της Θεσσαλονίκης και του Δυρραχίου, το δε υπόλοιπο το επεξεργάζονταν μόνοι τους στα κλωστοϋφαντουργία των Σερρών.
Σερραίοι έμποροι ίδρυσαν στις παραπάνω χώρες εμπορικά καταστήματα με διεθνή προβολή. Τα κράτη της Ιταλίας, Γαλλίας, Αγγλίας, Ρωσίας και Αυστρογγαρίας μέχρι το 1913 είχαν προξενεία στις Σέρρες, διότι θεωρείτο αξιόλογη πόλη στη διεθνή πολιτική και στο εμπόριο. Σερραίοι έμποροι μετανάστευσαν σε μεγάλες πόλεις της Ευρώπης. Συνεργάστηκαν εκεί με τις Ελληνικές παροικίες και βοήθησαν στην ανάπτυξη της οικονομικής κίνησης της Ευρώπης με τις Σέρρες. Ίδρυσαν σ’ αυτές ελληνικά σχολεία και διάφορα φιλανθρωπικά ιδρύματα. Δεν ξέχασαν τη γενέτειρά τους σ’ οποιοδήποτε μέρος της γης και αν βρέθηκαν. Μερικοί απ’ αυτούς αναδείχτηκαν ευεργέτες όχι μόνο στα σχολεία και τα ιδρύματα των ελληνικών παροικιών της Ευρώπης, αλλά και της πόλης των Σερρών. Συγκινείται κανείς όταν διαβάζει τα πολλά ονόματα των μεγάλων αυτών Σερραίων ευεργετών και τους ευγνωμονεί. Τα ονόματά τους μένουν ανεξίτηλα στην ιστορία της πατρίδας των.
Στις εξεγέρσεις και επαναστάσεις των Ελλήνων κατά των Τούρκων συμμετείχαν με ενθουσιασμό οι Σερραίοι. Θυσίασαν πολλούς νέους για την ελευθερία της πατρίδας. Μετά από κάθε επανάσταση επακολουθούσαν στις Σέρρες, σφαγές εξανδραποδισμοί, λεηλασίες, καταστροφές. Βρίσκονταν ανάμεσα στα τρία μεγάλα Τουρκικά στρατόπεδα, της Κωνσταντινουπόλεως, του Μοναστηριού και της Θεσσαλονίκης και την κάθε επανάσταση τους την πλήρωναν με αίμα και καταστροφές. Στην επανάσταση της Μακεδονίας του 1821 ο Σερραίος Εμμανουήλ Παπάς προσέφερε τα πάντα για να συγκρατήσει επί οκτώ μήνες τα στρατεύματα των Τούρκων στη Μακεδονία, προκειμένου να στερεωθεί η επανάσταση στη νότιο Ελλάδα για να ελευθερωθεί. Οι Τούρκοι για να εκδικηθούν το Σερραίο Εμμανουήλ Παπά προγραμμάτισαν στις 8 Μαΐου 1821 γενική σφαγή των συμπατριωτών του Σερραίων. Σώθηκαν όμως με τη δυναμική επέμβαση και την έντονη διαμαρτυρία του μητροπολίτη Σερρών Χρύσανθου προς στις τουρκικές αρχές της πόλης.
Πάντοτε άκμαζε το ελληνικό εθνικό φρόνημα στις Σέρρες. Στο Μακεδονικό αγώνα οι Σέρρες, με την ένθερμο συμμετοχή όλων των ορθοδόξων Ελλήνων, αναδείχτηκαν το κέντρο του αγώνα της Ανατολικής Μακεδονίας. Ο πρόξενος των Σερρών Σαχτούρης χαρακτήριζε τότε τις Σέρρες κέντρο εκπαιδεύσεως εθνικού φρονήματος,
Ο νομός των Σερρών ήταν από τους αρχαιοτάτους χρόνους ήταν πηγή γεωργικού πλούτου και πολιτισμού, ακρόπολη του ελληνισμού Ήταν πάντοτε ακοίμητος φρουρός της Ελλάδος από το βορρά και παραμένει να είναι και σήμερα ακόμη.
Η απελευθέρωση της πόλεως Σερρών δεν επετεύχθη στον Α’ Βαλκανικό πόλεμο διότι στις 24-10-1912 την κατέλαβαν οι Βούλγαροι ως δήθεν ελευθερωτές, αλλά ήταν κατακτητές. Εξ αιτίας της απληστίας των Βουλγάρων, κηρύχτηκε ο Δεύτερος Βαλκανικός πόλεμος. Τότε ελευθερωθήκαν οι Σέρρες. Οι Βούλγαροι κατά την οπισθοχώρησή τους στις 28 Ιουνίου του 1913 λεηλάτησαν και πυρπόλησαν τις Σέρρες. Έκαψαν 4050 οικίες, 1000 καταστήματα και 100 γυναικόπαιδα ζωντανά. Θυσιάστηκε η πόλη των Σερρών στο βωμό της πατρίδας, σαν άλλη Ιφιγένεια, μέχρις ότου πετύχει ο Ελληνικός στρατός την ολοκληρωτική νίκη κατά του εχθρού. Επακολούθησε χολέρα που θέριζε τους Σερραίους. Οι Σερραίοι δεν απογοητεύτηκαν μπροστά στα ερείπια, την έλλειψη στέγης, τροφής, αλλά σε λίγα χρόνια αναγέννησαν και πάλι μέσα από τα ερείπια, τις στάχτες και τα συντρίμμια την πόλη και την περιφέρεια Σερρών και την κατέστησαν όπως και πρώτα ωραία ανθηρά, ακμάζουσα.
Ο πληθυσμός των κατοίκων των Σερρών πάντοτε ήταν αξιόλογος λόγω της εύφορης πεδιάδας των. Δεν έχουμε πολλά στοιχεία για το πληθυσμό του κατά τους πρώτους μ. Χ. αιώνες. Για να ανακηρυχθούν οι Σέρρες πρώτον ως επισκοπή από τον 5ο μ. Χ αιώνα, δεύτερον ως μητρόπολη υπαγομένη στο πατριαρχείο τον 8ο μ. Χ. αιώνα, και τρίτον για να τη χαρακτηρίζει ο Ιεροκλής τον 6 μ. Χ. αιώνα ως τη σημαντικότερη πόλη της εβδόμης επαρχίας του Ιλλυρικού σημαίνει ότι ήταν μεγαλούπολη.
Μεγάλη ανά τους αιώνες υπήρξε η διακύμανση του πληθυσμού του Νομού Σερρών, επειδή υφίστατο πολλές επιδρομές εχθρών, εξανδραποδισμούς, σφαγές λεηλασίες πυρπολήσεις που αποδεκατίζονταν σε μεγάλο βαθμό. Στην επιδρομή του Ιωαννίτση το 1206 αναφέρει ο Ακροπολίτης ότι οι Σέρρες κατάντησαν από άποψη πληθυσμού μικρή κωμόπολη.
Οι πληθυσμιακές απογραφές της τουρκοκρατίας για λόγους φορολογίας, βασει του αριθμού των οικογενειών κ.λ.π. δεν μας παρέχουν ακριβή στοιχεία για το ακριβή πληθυσμό του νομού Σερρών.
Ο Παπαγεωργίου το 1894 γράφει ότι «Αι Σέρραι έχουσι νυν 28.000 (κατοίκους), Τούρκους μεν 13.500, Έλληνες δε 13.000, Εβραίους 1100 και Αθίγγανους 400.»
Μετά από την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας στην απογραφή του 1928, ο πληθυσμός ολοκλήρου του νομού ανήλθε στις 181.457 κατοίκους, της δε πόλεως Σερρών σε 29.640 κατοίκους. Από τότε και εξής, πλην της δεκαετίας του 1940-1950, μέχρι το 1961 ο πληθυσμός του Νομού Σερρών αύξανε κανονικά. Στην απογραφή του 1961 ανήλθε στις 248.041 κατοίκους. Από τότε και εξής, λόγω της αστυφιλίας σε μεγαλύτερες πόλεις της Ελλάδας και της μετανάστευσης στο εξωτερικό μειώνεται ανησυχητικά ο πληθυσμός του νομού Σερρών. Στην απογραφή του 1991 κατήλθε στις 192.828 κατοίκους. Στη απογραφή του 2001 ο πληθυσμός του ανήλθε στις 200.116. Στα δέκα χρόνια έχουμε αύξηση πληθυσμού 7.285 κατοίκους. Το συμπέρασμα είναι ότι ο πληθυσμός του νομού Σερρών δεν αυξάνει κανονικά διότι δεν υπάρχουν κίνητρα παραμονής των κατοίκων στο ακριτικό αυτό νομό.
Γι’ αυτό η πρωτεύουσά του οι Σέρρες ήταν πάντοτε πολύ καλά οχυρωμένη. Σε πρόσφατη σωστική αρχαιολογική ανασκαφή αποκαλύφθηκε και ένα μέρος τείχους πιθανόν της ρωμαϊκής εποχής. Η οχύρωσή της ενισχύθηκε ιδιαίτερα στους βυζαντινούς χρόνους, αλλά και στα χρόνια της φραγκοκρατίας και της σερβοκρατίας.
Σαν άλλη Κωνσταντινούπολη είχε τρία τείχη. Το πρώτο, μεγάλου πάχους, ήταν γύρω από την τότε πόλη, θεμελιωμένο σε πολλά μέρη, λόγω του υπεδάφους, πάνω σε μπηγμένους στη γη κορμούς δένδρων, επεξεργασμένους στη φωτιά. Το δεύτερο βρίσκεται στις παρυφές του λόφου Μηχανικού και της Ακρόπολης και το τρίτο επάνω στην κορυφή του λόφου με πολλούς πύργους. Επί τουρκοκρατίας ο Ισμαήλ μπέης, το 1794, κατασκεύασε με αγγαρείες ένα ευρύτερο πρόχειρο, με άψιτα πλιθιά, πάχους 0,70 πόντους τείχος που περιλάμβανε και συνοικίες των Τούρκων, αλλά διαλύθηκε τον 19ο αιώνα από τις καιρικές συνθήκες.
Η προσφορά του Νομού Σερρών στην ιστορία είναι μεγάλη. Οι κάτοικοί του ήταν πάντοτε και είναι υπόδειγμα εργατικότητας, προσφοράς, αυτοθυσίας, φιλοπατρίας και ηρωισμού. Ο βασιλιάς των Περσών Δαρείος μετέφερε το 485 π. Χ. τους Σερραίους στην Ασία για να γίνουν παράδειγμα εργατικότητας στους τότε Ασιάτες.
Πρόσφερε πολλά ανά τους αιώνες στην Ελλάδα και στον κόσμο και αυτό δεν είναι υπερβολή.
Από τα σπλάχνα της γης του όρους Παγγαίου του νομού Σερρών ενισχύθηκε οικονομικά ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος Β΄ 359-336 π. Χ. Με τα χίλια τάλαντα χρυσού που έβγαζε ετησίως από τα μεταλλεία του Παγγαίου διοργάνωσε στρατό που κατόρθωσε να ενώσει την Ελλάδα. Στην ίδια οικονομική πηγή στηρίχθηκε και ο Μ. Αλέξανδρος για να ετοιμάσει τη μεγάλη εκπολιτιστική εκστρατεία του στην Ασία.
Στην Κερκινίτιδα λίμνη του νομού Σερρών συγκέντρωσε το στόλο του και τα στρατεύματά του για να ξεκινήσει στην παραπάνω εκστρατεία. Και από την περιοχή των Σερρών κατατάχθηκαν στο στρατό του Παίονες και Αγριάνες που αναδείχτηκαν με αρχηγό τον Αμύντα Αραβαίο πρωτοπόροι, παράδειγμα ανδρείας και ηρωισμού σ’ όλες τις μάχες της Ασίας. Ο Αλέξανδρος σε ομιλία του τους χαρακτήρισε ως τους πιο εύρωστους και μαχιμότερους άνδρες της Ευρώπης.
Στο νομό Σερρών, με έδρα τότε την ακμάζουσα Αμφίπολη, γράφτηκε ο πρόλογος και ο επίλογος της μεγάλης εκστρατείας τού Μ. Αλεξάνδρου, αφού από τα μέρη αυτά ξεκίνησε και στα μέρη αυτά, στην Αμφίπολη, εγκαταστάθηκε μετά το θάνατό του η οικογένειά του.
Στη φονικότατη μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ. κατά των Ρωμαίων για την ελευθερία της Ελλάδας έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι τρεις χιλιάδες περίπου Βισάλτες και Σιντοί της περιφερείας Σερρών. Με ορμητήριο την Οδομαντική Σίρι ο Ανδρίσκος ο Φίλιππος έδωσε στην πεδιάδα των Σερρών αλλεπάλληλες μάχες κατά των Ρωμαίων με 25 χιλιάδες νεκρούς για την απελευθέρωση της Μακεδονίας.
Στή βυζαντινή εποχή η περιφέρεια των Σερρών ήταν από τις πρώτες της αυτοκρατορίας. Ιδιαίτερα ενδιαφέρονταν οι αυτοκράτορες για την οχύρωση και τη διοίκησή της. Διόριζαν ως πολιτικούς και στρατιωτικούς διοικητές αυτής διακεκριμένα πρόσωπα όπως π. χ το Μιχαήλ Παλαιολόγο τον μετέπειτα, (1259-1282) αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος στο νομό Σερρών εξόντωσε τα βουλγαρικά στρατεύματα του Σαμουήλ το 1014 μ. Χ.
Ο Ιεροκλής, τον 6ο μ. Χ αιώνα, χαρακτηρίζει τις Σέρρες την πιο σημαντική πόλη της 7ης επαρχίας του Ιλλυρικού. Ήταν πρωτεύουσα του Θέματος Στρυμόνος που περιλάμβανε όλη την Ανατολική Μακεδονία.
Στα χρόνια των Ανδρονίκων Παλαιολόγων, παππού και εγγονού και Καντακουζινού, οι Σέρρες υπήρξαν στο δυναστικό πόλεμο το κέντρο του ενδιαφέροντος και το μήλο της έριδος όλων των παρατάξεων. Κατ’ επανάληψη την πολιόρκησαν μέχρι που τις κατέλαβαν οι Σέρβοι το 1345.
Αυτοί έκαναν τις Σέρρες πρωτεύουσα του κράτους του πριγκιπάτου των Σερρών με βασιλιά στην αρχή το γιό του Ντιουσάν, Ούρεση, μετά τη κράλαινα Ελένη και τέλος τον Ούγκλεση.
Η τουρκοκρατία επικράτησε στο Νομό Σερρών μετά από την ήττα των Σέρβων στη Θράκη από τους Τούρκους. Οι Σερραίοι τότε αντιστάθηκαν με ηρωισμό στην ακατάσχετη ορμή των Τούρκων, αλλά αναγκάσθηκαν μετά από στενή πολιορκία και έλλειψη τροφών να παραδοθούν στις 19 Σεπτεμβρίου του 1383 υπό όρους.
Οι Σουλτάνοι κατέστησαν το νομό Σερρών ορμητήριο κατά των Σλάβων και την πόλη κέντρο αναπαύσεως και διασκεδάσεως μετά από κάθε νικηφόρο εκστρατεία των.
Ίδρυσαν στις Σέρρες νομισματοκοπείο της αυτοκρατορίας των. Λειτουργούσε διακόσια χρόνια, 1419-1618. Εξέδωσε σε πολλά εκατομμύρια αντίτυπα τέσσερα χρυσά, είκοσι τέσσερα ασημένια και δύο χάλκινα νομίσματα. Αναγράφονταν σ’ αυτά και η φράση «εκόπη εν Σέρραις.»
Επί τουρκοκρατίας ο Ν. Σερρών ήταν μεγάλο διοικητικό, παραγωγικό και οικονομικό κέντρο της ευρύτερης Μακεδονίας και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Στην πλούσια πεδιάδα των Σερρών εγκαταστάθηκαν Τούρκοι αγάδες και πασάδες. Άρπαξαν τα κτήματα των Ελλήνων και δημιούργησαν τα απέραντα τσιφλίκια τους.
Από το χρονικό του Παπασυναδινού, του 1598-1642, πληροφορούμεθα αρπαγές παιδιών, εξανδραποδισμούς, εξισλαμισμούς, λεηλασίες, ξυλοδαρμούς, εξευτελισμούς, εκβιασμούς, καταδυναστεύσεις, δυσβάστακτα μαρτύρια γενοκτονίας. Πολλοί Σερραίοι βασανίστηκαν και μαρτύρησαν για την πίστη του Χριστού. Παρ’ όλα αυτά διατήρησαν με κάθε θυσία την Ορθοδοξία και τον Ελληνισμό. Διοργάνωσαν με υποδειγματικό δημοκρατικό τρόπο τη ζωή τους κάτω από την προστασία της Εκκλησίας και τη φροντίδα των συντεχνιών.
Ανάπτυξαν την παιδεία περισσότερο απ’ όλες τις πόλεις της Μακεδονίας και ανάδειξαν τις Σέρρες Αθήνα του Βορρά. Ίδρυσαν πολλά σχολεία πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στο νομό και συγκρότησαν πρότυπο εξατάξιο Γυμνάσιο και διδασκαλείο στις Σέρρες. Με τους αποφοίτους των δύο διδασκαλείων των Σερρών πλαισίωσαν τα σχολεία του υποδούλου γένους και συνέβαλαν στην αναδιοργάνωση της παιδείας αυτού. Πίστευαν ολόψυχα ότι με τη μόρφωση των νέων προετοίμαζαν την ελευθερία της πατρίδας των και δεν αστόχησαν.
Το εμπόριο των Σερρών τους άνοιξε ευρύτερο ορίζοντα. Οι Τούρκοι αγάδες και τιμαριούχοι υστερούσαν στο εμπόριο και πουλούσαν τη παραγωγή τους στους Έλληνες Σερραίους εμπόρους. Αυτοί ανάπτυξαν το εμπόριο σε μεγάλο βαθμό. Κατά τον Εβλιά Τζελεμπί το 17ο αιώνα λειτουργούσαν στις Σέρρες 2000 μαγαζιά και 9 θολωτά μπεζεστένια. Καθιέρωσαν μεγάλες εμποροπανηγύρεις στις Σέρρες, στην Ηράκλεια, στη Σκοτούσσα και σε άλλες κωμοπόλεις. Φρόντιζαν να εξαγάγουν τις παραγωγές της βιοτεχνίας κλωστοϋφαντουργίας, ανεξίτηλης βαφής υφασμάτων, αγγειοπλαστικής, χαλκουργίας και ιδιαίτερα τα προϊόντα του κάμπου των Σερρών στην κεντρική Ευρώπη. Παρήγαγαν πολλά και καλά προϊόντα, με πρώτο το βαμβάκι Ο J. V. Arasi σε έκθεσή του γράφει στις 24 -4-1777 για το εμπόριο των Σερρών ότι ήταν απέραντο εξ αιτίας της σημαντικότατης και αξιοσημείωτης παραγωγής βάμβακος που έφθανε στα εξ με επτά εκατομμύρια οκάδες ετησίως. Τα δύο τρίτα αυτής της παραγωγής στέλνονταν από τις Σέρρες στη Γερμανία, στη Βενετία στην Πολωνία και στην Ευρωπαϊκή Τουρκία δια ξηράς, με τα περίφημα καραβάνια, και δια θαλάσσης από τους κόλπους του Ορφανού, της Θεσσαλονίκης και του Δυρραχίου, το δε υπόλοιπο το επεξεργάζονταν μόνοι τους στα κλωστοϋφαντουργία των Σερρών.
Σερραίοι έμποροι ίδρυσαν στις παραπάνω χώρες εμπορικά καταστήματα με διεθνή προβολή. Τα κράτη της Ιταλίας, Γαλλίας, Αγγλίας, Ρωσίας και Αυστρογγαρίας μέχρι το 1913 είχαν προξενεία στις Σέρρες, διότι θεωρείτο αξιόλογη πόλη στη διεθνή πολιτική και στο εμπόριο. Σερραίοι έμποροι μετανάστευσαν σε μεγάλες πόλεις της Ευρώπης. Συνεργάστηκαν εκεί με τις Ελληνικές παροικίες και βοήθησαν στην ανάπτυξη της οικονομικής κίνησης της Ευρώπης με τις Σέρρες. Ίδρυσαν σ’ αυτές ελληνικά σχολεία και διάφορα φιλανθρωπικά ιδρύματα. Δεν ξέχασαν τη γενέτειρά τους σ’ οποιοδήποτε μέρος της γης και αν βρέθηκαν. Μερικοί απ’ αυτούς αναδείχτηκαν ευεργέτες όχι μόνο στα σχολεία και τα ιδρύματα των ελληνικών παροικιών της Ευρώπης, αλλά και της πόλης των Σερρών. Συγκινείται κανείς όταν διαβάζει τα πολλά ονόματα των μεγάλων αυτών Σερραίων ευεργετών και τους ευγνωμονεί. Τα ονόματά τους μένουν ανεξίτηλα στην ιστορία της πατρίδας των.
Στις εξεγέρσεις και επαναστάσεις των Ελλήνων κατά των Τούρκων συμμετείχαν με ενθουσιασμό οι Σερραίοι. Θυσίασαν πολλούς νέους για την ελευθερία της πατρίδας. Μετά από κάθε επανάσταση επακολουθούσαν στις Σέρρες, σφαγές εξανδραποδισμοί, λεηλασίες, καταστροφές. Βρίσκονταν ανάμεσα στα τρία μεγάλα Τουρκικά στρατόπεδα, της Κωνσταντινουπόλεως, του Μοναστηριού και της Θεσσαλονίκης και την κάθε επανάσταση τους την πλήρωναν με αίμα και καταστροφές. Στην επανάσταση της Μακεδονίας του 1821 ο Σερραίος Εμμανουήλ Παπάς προσέφερε τα πάντα για να συγκρατήσει επί οκτώ μήνες τα στρατεύματα των Τούρκων στη Μακεδονία, προκειμένου να στερεωθεί η επανάσταση στη νότιο Ελλάδα για να ελευθερωθεί. Οι Τούρκοι για να εκδικηθούν το Σερραίο Εμμανουήλ Παπά προγραμμάτισαν στις 8 Μαΐου 1821 γενική σφαγή των συμπατριωτών του Σερραίων. Σώθηκαν όμως με τη δυναμική επέμβαση και την έντονη διαμαρτυρία του μητροπολίτη Σερρών Χρύσανθου προς στις τουρκικές αρχές της πόλης.
Πάντοτε άκμαζε το ελληνικό εθνικό φρόνημα στις Σέρρες. Στο Μακεδονικό αγώνα οι Σέρρες, με την ένθερμο συμμετοχή όλων των ορθοδόξων Ελλήνων, αναδείχτηκαν το κέντρο του αγώνα της Ανατολικής Μακεδονίας. Ο πρόξενος των Σερρών Σαχτούρης χαρακτήριζε τότε τις Σέρρες κέντρο εκπαιδεύσεως εθνικού φρονήματος,
Ο νομός των Σερρών ήταν από τους αρχαιοτάτους χρόνους ήταν πηγή γεωργικού πλούτου και πολιτισμού, ακρόπολη του ελληνισμού Ήταν πάντοτε ακοίμητος φρουρός της Ελλάδος από το βορρά και παραμένει να είναι και σήμερα ακόμη.
Η απελευθέρωση της πόλεως Σερρών δεν επετεύχθη στον Α’ Βαλκανικό πόλεμο διότι στις 24-10-1912 την κατέλαβαν οι Βούλγαροι ως δήθεν ελευθερωτές, αλλά ήταν κατακτητές. Εξ αιτίας της απληστίας των Βουλγάρων, κηρύχτηκε ο Δεύτερος Βαλκανικός πόλεμος. Τότε ελευθερωθήκαν οι Σέρρες. Οι Βούλγαροι κατά την οπισθοχώρησή τους στις 28 Ιουνίου του 1913 λεηλάτησαν και πυρπόλησαν τις Σέρρες. Έκαψαν 4050 οικίες, 1000 καταστήματα και 100 γυναικόπαιδα ζωντανά. Θυσιάστηκε η πόλη των Σερρών στο βωμό της πατρίδας, σαν άλλη Ιφιγένεια, μέχρις ότου πετύχει ο Ελληνικός στρατός την ολοκληρωτική νίκη κατά του εχθρού. Επακολούθησε χολέρα που θέριζε τους Σερραίους. Οι Σερραίοι δεν απογοητεύτηκαν μπροστά στα ερείπια, την έλλειψη στέγης, τροφής, αλλά σε λίγα χρόνια αναγέννησαν και πάλι μέσα από τα ερείπια, τις στάχτες και τα συντρίμμια την πόλη και την περιφέρεια Σερρών και την κατέστησαν όπως και πρώτα ωραία ανθηρά, ακμάζουσα.
Ο πληθυσμός των κατοίκων των Σερρών πάντοτε ήταν αξιόλογος λόγω της εύφορης πεδιάδας των. Δεν έχουμε πολλά στοιχεία για το πληθυσμό του κατά τους πρώτους μ. Χ. αιώνες. Για να ανακηρυχθούν οι Σέρρες πρώτον ως επισκοπή από τον 5ο μ. Χ αιώνα, δεύτερον ως μητρόπολη υπαγομένη στο πατριαρχείο τον 8ο μ. Χ. αιώνα, και τρίτον για να τη χαρακτηρίζει ο Ιεροκλής τον 6 μ. Χ. αιώνα ως τη σημαντικότερη πόλη της εβδόμης επαρχίας του Ιλλυρικού σημαίνει ότι ήταν μεγαλούπολη.
Μεγάλη ανά τους αιώνες υπήρξε η διακύμανση του πληθυσμού του Νομού Σερρών, επειδή υφίστατο πολλές επιδρομές εχθρών, εξανδραποδισμούς, σφαγές λεηλασίες πυρπολήσεις που αποδεκατίζονταν σε μεγάλο βαθμό. Στην επιδρομή του Ιωαννίτση το 1206 αναφέρει ο Ακροπολίτης ότι οι Σέρρες κατάντησαν από άποψη πληθυσμού μικρή κωμόπολη.
Οι πληθυσμιακές απογραφές της τουρκοκρατίας για λόγους φορολογίας, βασει του αριθμού των οικογενειών κ.λ.π. δεν μας παρέχουν ακριβή στοιχεία για το ακριβή πληθυσμό του νομού Σερρών.
Ο Παπαγεωργίου το 1894 γράφει ότι «Αι Σέρραι έχουσι νυν 28.000 (κατοίκους), Τούρκους μεν 13.500, Έλληνες δε 13.000, Εβραίους 1100 και Αθίγγανους 400.»
Μετά από την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας στην απογραφή του 1928, ο πληθυσμός ολοκλήρου του νομού ανήλθε στις 181.457 κατοίκους, της δε πόλεως Σερρών σε 29.640 κατοίκους. Από τότε και εξής, πλην της δεκαετίας του 1940-1950, μέχρι το 1961 ο πληθυσμός του Νομού Σερρών αύξανε κανονικά. Στην απογραφή του 1961 ανήλθε στις 248.041 κατοίκους. Από τότε και εξής, λόγω της αστυφιλίας σε μεγαλύτερες πόλεις της Ελλάδας και της μετανάστευσης στο εξωτερικό μειώνεται ανησυχητικά ο πληθυσμός του νομού Σερρών. Στην απογραφή του 1991 κατήλθε στις 192.828 κατοίκους. Στη απογραφή του 2001 ο πληθυσμός του ανήλθε στις 200.116. Στα δέκα χρόνια έχουμε αύξηση πληθυσμού 7.285 κατοίκους. Το συμπέρασμα είναι ότι ο πληθυσμός του νομού Σερρών δεν αυξάνει κανονικά διότι δεν υπάρχουν κίνητρα παραμονής των κατοίκων στο ακριτικό αυτό νομό.
Παπακυριάκου Κυριάκος, καθηγητής
Ανάτυπο από τον τέταρτο τόμο των «Σερραικών αναλέκτων»
Η πόλη των Σερρών
Η πόλη των Σερρών εμφανίζεται πρώτη φορά στην ιστορία στις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα. Την αναφέρει ο Ηρόδοτος με το όνομα "Σίρις" και τον προσδιορισμό "Παιονική", ενώ τους κατοίκους τους ονομάζει Σιροπαίονες. Το αρχαιότερο επιγραφικό μνημείο που διασώζει τη γραφή "Σιρραίων πόλις" είναι ρωμαϊκής εποχής και βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών. Η πόλη δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή κατά τους αρχαίους χρόνους και τη ρωμαϊκή κυριαρχία, αλλά στους βυζαντινούς χρόνους αναφέρεται ως "μέγα και θαυμαστόν άστυ", μεγάλη, ισχυρή και πλούσια, ενώ αποτέλεσε πρωτεύουσα του θέματος του Στρυμώνα. Το 1204 μ.Χ. πέρασε στα χέρια των Φράγκων, όπου και παρέμεινε μέχρι το 1230, οπότε την κατέλαβαν οι Βούλγαροι. Το 1245 ανακατέλαβε την πόλη το Βυζάντιο υπό την εξουσία των Παλαιολόγων. Ενώ από το 1383 έως το 1913 η πόλη ήταν κάτω από την εξουσία των Οθωμανών. Το 1530 η πόλη είχε 343 χριστιανικά και 387 μουσουλμανικά νοικοκυριά. Αρκετοί Σερραίοι πολέμησαν στην επανάσταση του 1821, ένας από αυτούς ήταν ο Ζαχαρίας Αθανασίου.
Στις 28 Ιουνίου 1913 η πόλη πυρπολήθηκε άγρια από τους Βουλγάρους, καθώς αυτοί οπισθοχωρούσαν προβλέποντας την ήττα τους από τον Ελληνικό Στρατό που προήλαυνε και στις 29 Ιουνίου του 1913 απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό.
Στο Β' παγκόσμιο πόλεμο η πόλη κατακτήθηκε από τους Γερμανούς, οι οποίοι δεν κατόρθωσαν να "σπάσουν" τα οχυρά του Ρούπελ στην πορεία τους μέσω της Βουλγαρίας από την κοιλάδα του Στρυμόνα, αλλά παρακάμπτοντας τα οχυρά μπήκαν στη Θεσσαλονίκη κι εκ των υστέρων η διοίκηση των οχυρών αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει και να παραδώσει την πόλη στους κατακτητές. Οι Γερμανοί θαυμάζοντας τον ηρωισμό των φυλάκων των οχυρών, στην τελετή παράδοσης τους απέδωσαν τιμές ηρώων και τους επέτρεψαν να πάνε στις Σέρρες με κανονική φάλαγγα και με τον οπλισμό τους για να τον παραδώσουν εκεί στη στρατιωτική διοίκηση κατοχής. Οι Γερμανοί δεν έμειναν στην πόλη ως στρατός κατοχής, αλλά την παρέδωσαν στους Βουλγάρους συμμάχους τους. Οι τελευταίοι, έχοντας και τα προηγούμενα των παλαιοτέρων κατοχών της πόλης, ήταν πολύ σκληροί, προσπάθησαν άλλη μια φορά να εξαλείψουν τα εθνικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού, επιβάλλοντας μέχρι και εκβουλγαρισμό των ελληνικών ονομάτων στους πολίτες και σε όσους δέχτηκαν αυτή την αλλαγή έδωσαν ειδικά προνόμια, κυρίως διπλή μερίδα τροφίμων. Σε όσους Έλληνες το φάσμα της πείνας και η ανάγκη οικογενειακής επιβίωσης ανάγκασε να Βουλγαρογραφούν (ατόφιος όρος της εποχής, που δείχνει ότι οι περισσότεροι απλώς "εγγράφησαν" ως δήθεν "Βούλγαροι"), οι υπόλοιποι Σερραίοι τους έδωσαν τον σαρκαστικό προσδιορισμό "Λαδοβούλγαροι" (αφού λάμβαναν διπλό κουπόνι τροφίμων έχοντας Βουλγαρογραφτεί). Το πόσο σκληρότερη ήταν η βουλγαρική κατοχή φαίνεται και από το γεγονός ότι πολλοί Σερραίοι δραπέτευαν (με κίνδυνο της ζωής τους) στην περιφέρεια Θεσσαλονίκης που την κατείχαν οι Γερμανοί με πολύ πιο ήπια συμπεριφορά προς τον Ελληνικό πληθυσμό, αλλά κυρίως θα ζούσαν στην γερμανοκρατούμενη μεν, αλλά τουλάχιστον Ελλάδα. Από το Στρυμώνα μέχρι σχεδόν τις όχθες του Έβρου ήταν πλέον "Βουλγαρία" και παρέμεινε έτσι μέχρι τον Οκτώβριο του 1944. Μετά την ήττα του άξονα και την επερχόμενη απελευθέρωση, οι Βούλγαροι εγκαταλείποντας την πόλη, την πυρπόλησαν σε ένα τμήμα της για δεύτερη φορά. Στις πυρκαγιές οφείλεται το ότι η σημερινή πόλη είναι νεόκτιστη με ελάχιστα παλαιά κτίρια να σώζονται. Αλλά και κτίρια που διασώθηκαν από τους εμπρησμούς κατεδαφίστηκαν αργότερα, στη δεκαετία του '60 κι έπειτα και στη θέση τους χτίστηκαν πάνω στο παλιό σχέδιο Δοξιάδη μέσω του συστήματος της αντιπαροχής.
Μερικά ιστορικά κτίρια που είχαν απομείνει, επειδή δεν υπήρξαν ποτέ σχέδιο και βούληση διατήρησης του χρώματος της πόλης, επιτράπηκε να κατεδαφιστούν, είτε από τους ιδιοκτήτες τους, αφού η πολιτεία δεν είχε φροντίσει να τα διασώσει χαρακτηρίζοντάς τα ως διατηρητέα, είτε από τις δημοτικές αρχές της πόλης, παρά την κατακραυγή μεγάλης μερίδας των κατοίκων.
Μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου, παρόλο που της κυβέρνησης ηγείτο Σερραίος πρωθυπουργός, ο Νομός και η πόλη δεν αναπτύχθηκαν όπως χρειαζόταν. Οι χαμηλές τιμές των αγροτικών προϊόντων οδήγησαν τον κάμπο σε μαρασμό και τους κατοίκους σε μετανάστευση, εσωτερική και εξωτερική, με πολλούς μετανάστες στη Δ. Γερμανία.
Το αρχαιότερο επιγραφικό μνημείο που διασώζει την γραφή ¨Σιρραίων πόλις¨ είναι ρωμαΐκής εποχής και βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών. Με το όνομα Σέρραι μνημονεύεται από τον 5ο αιώνα μ.Χ. και αργότερα με την παραλλαγή Φέρραι. Το όνομα Σίρις προέρχεται ίσως από την λέξη σίριος = ήλιος.
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ ΛΟΙΠΟΝ!
Μμμμ μια πόλη στη γειτονιά μου.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαλό μεσημέρι
Dark13Sun
ΑπάντησηΔιαγραφήδημήτρη μου, μου είχες πει τον προηγούμενο μήνα
να κάνω μια αφιέρωση και για τις Σέρρες... και σου είπα θα είναι τον επόμενο μήνα.
Φαντάζομαι, δεν έχεις παράπονο!
...
Λοιπόν, με αυτό που λες ότι σίριος = ήλιος, κάτι μου πέρασε απ' το μυαλό, μήπως έχει καμιά σχέση ο ήλιος της Βεργίνας. Η προέλευση του για παράδειγμα... έψαξα λίγο πρόχειρα στο ίντερνετ αλλά δεν βρήκα κάποια άμεση σχέση. Φαντάζομαι ίσως να έχει σχέση με τον Μ. Αλέξανδρο και την αναφορά του ως τους πιο εύρωστους και μαχιμότερους άνδρες της Ευρώπης. Αν βρεις κάτι από κάπου αλλού, ωραίο θα ήταν να το μοιραστούμε.
Πάντως πριν ψάξω για τις Σέρρες δεν ήξερα τίποτε για την ιστορία της!
Με αυτά που διάβασα όμως βγάζω το καπέλο στην ιστορία των Σερραίων και όλα τα κατορθώματα τους!
Όσο ψάχνω για την ιστορία της Ελλάδος τόπο με τόπο, τόσο καταλαβαίνω πόσα λίγα μαθαίνουμε για τη χώρα μας...
Βάσω
ΑπάντησηΔιαγραφήμια ολόκληρη ιστορία στη γειτονιά σου θες να πεις!
...
Μια καλή εβδομάδα να έχεις!
Όχι Ανδρέα μου μια χαρά τα είπες και σε ευχαριστώ πολύ για το αφιέρωμα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕγώ απλά συμπλήρωσα κάτι σχετικό με το όνομα της.